چین و ایران؛ شراکتی استراتژیک در تجارت جهانی

چین به‌عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان، نقش بسیار مهمی در تجارت بین‌المللی ایفا می‌کند. این کشور با سیاست‌های تجاری هوشمندانه، توسعه زیرساخت‌های گسترده و ایجاد زنجیره‌های تأمین پایدار، به‌سرعت به یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان و واردکنندگان جهان تبدیل شده است. تجارت چین با دیگر کشورها نه تنها در حوزه محصولات صنعتی، بلکه در بخش‌های فناوری، انرژی و منابع معدنی نیز به طور گسترده‌ای گسترش یافته است. به واسطه موقعیت جغرافیایی و دسترسی به دریاها و بنادر بزرگ، چین توانسته است جایگاه خود را به‌عنوان یک مرکز تجاری جهانی تثبیت کند.

در دهه‌های اخیر، چین به عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده کالای صنعتی و یکی از مهم‌ترین واردکنندگان مواد خام و محصولات فناوری مطرح شده است.

این کشور با تولید و صادرات گسترده کالاهای مصرفی، سهم چشمگیری در بازارهای جهانی دارد. در مقابل، واردکننده عمده‌ای از منابع انرژی، مواد اولیه صنعتی و فلزات محسوب می‌شود. به عنوان نمونه، در سال 2023 سهم صادرات چین از بازار جهانی به 14.5 درصد رسید که این رقم، بیشترین سهم در مقایسه با دیگر کشورها است.

سهم چین از واردات جهانی حدود 10.9 درصد بوده که آن را به دومین واردکننده بزرگ پس از آمریکا تبدیل کرده است. تجارت خارجی چین در سال‌های اخیر به طور چشمگیری رشد کرده و این کشور توانسته است با ایجاد روابط تجاری قوی با کشورهای مختلف، به ویژه در آسیا، آفریقا و اروپا، نقش پررنگی در تحولات تجاری جهان ایفا کند. پروژه «یک کمربند، یک راه» یکی از مهم‌ترین ابتکارات چین است که هدف آن ایجاد شبکه‌ای از زیرساخت‌های حمل و نقل و تجاری بین آسیا، آفریقا و اروپا است. این پروژه به چین کمک کرده تا جایگاه خود را به عنوان یک هاب تجاری و اقتصادی جهان تثبیت کند.

چین همچنین به عنوان یکی از اصلی‌ترین شرکای تجاری ایران، نقشی بی‌بدیل در روابط تجاری این دو کشور ایفا می‌کند. ت

جارت میان ایران و چین در سال‌های اخیر به طور مستمر روندی صعودی داشته است. این روابط عمدتاً بر اساس صادرات مواد خام و معدنی از سوی ایران و واردات کالاهای صنعتی و تکنولوژیک از سوی چین بنا شده است. در سال 2022، ارزش کل تجارت میان دو کشور حدود 38 میلیارد دلار بود که افزایش 16 درصدی نسبت به سال قبل را نشان می‌دهد.

این رشد عمدتاً به دلیل افزایش واردات ایران از چین بوده که وابستگی اقتصاد ایران به کالاها و محصولات چینی، به ویژه در حوزه‌های صنعتی و مصرفی را نشان می‌دهد. صادرات ایران به چین نیز رشد قابل توجهی را تجربه کرده است که ناشی از افزایش تقاضای چین برای محصولات انرژی‌محور و مواد اولیه ایرانی بوده است. در سال 2022 صادرات ایران به چین به رقم 22 میلیارد دلار رسید که نسبت به سال 2021 حدود 12 درصد افزایش داشت.

1. گذری بر تاریخ، جغرافیا و نقش استراتژیک چین

 

تمدن باستانی و جغرافیای متنوع چین

چین، کشوری با تمدن باستانی بیش از پنج هزار سال، در قلب آسیای شرقی قرار دارد و نقش استراتژیکی در تاریخ، جغرافیا و تحولات سیاسی-اقتصادی جهان ایفا کرده است. این سرزمین پهناور با بیش از 9.5 میلیون کیلومتر مربع، چهارمین کشور بزرگ جهان از لحاظ وسعت است. تنوع جغرافیایی آن از کوه‌های بلند هی مالی در جنوب غربی گرفته تا دشت‌های پهناور شمال شرقی، خاستگاه تمدن‌های مختلف بوده است.

موقعیت جغرافیایی و منابع طبیعی

چین از یک سو به اقیانوس آرام دسترسی دارد و از سوی دیگر با 14 کشور آسیایی هم‌مرز است که این شرایط، چین را به نقطه کلیدی در مسیرهای تجاری و نظامی جهان تبدیل کرده است. منابع طبیعی غنی و رودخانه‌های بزرگی چون یانگ‌تسه و زرد، این کشور را از دیرباز به عنوان مرکز اقتصاد کشاورزی و تجاری منطقه معرفی کرده‌اند.

تاریخچه قدرت و تأثیرگذاری جهانی

چین با امپراتوری‌های بزرگی چون هان، تانگ و مینگ، و نوآوری‌هایی همچون کاغذ، باروت و قطب‌نما، نقش مهمی در تحولات علمی و فنی جهان ایفا کرده است. ورود به قرن بیستم با چالش‌هایی مانند جنگ داخلی، حملات خارجی و انقلاب کمونیستی، چین را به عرصه جهانی مدرن وارد کرد؛ اکنون چین دومین اقتصاد بزرگ دنیا و یک قدرت نظامی و سیاسی تاثیرگذار در روابط بین‌الملل است.

تحولات مدرن و پروژه «یک کمربند، یک راه»

رشد اقتصادی چشمگیر طی چهار دهه اخیر و سیاست‌های اصلاحات و درهای باز دنگ شیائوپینگ، چین را از یک کشور کشاورزی به غول صنعتی و تجاری تبدیل کرده است. پروژه «یک کمربند، یک راه» که از سال 2013 توسط شی جین‌پینگ معرفی شده است، با هدف ایجاد شبکه‌ای از زیرساخت‌های حمل و نقل و تجاری میان چین، آسیا، آفریقا و اروپا، جایگاه چین را به عنوان هاب ارتباطی جهانی تقویت کرده است.

نقش نظامی و نفوذ جهانی

چین یکی از قدرتمندترین نیروهای نظامی جهان را داراست و با تقویت پایگاه‌های نظامی در مناطق استراتژیک، نفوذ خود را در آسیا-اقیانوسیه گسترش داده و در رقابت‌های ژئوپلیتیکی با آمریکا و دیگر قدرت‌های بزرگ حضوری فعال دارد. همچنین، چین در شورای امنیت سازمان ملل به عنوان یک عضو دائم و دارنده حق وتو نقش برجسته‌ای ایفا می‌کند.

چالش‌ها و فرصت‌های سیاسی

اگرچه چین با چالش‌هایی مانند رقابت با آمریکا، تنش‌های تجاری، مسائل حقوق بشری در سین کیانگ و تبت و مسئله تایوان مواجه است، با استراتژی‌های بلندمدت و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیرساختی و تقویت روابط با کشورهای در حال توسعه، نقش کلیدی خود را در تحولات بین‌المللی حفظ کرده است.

 

2. شاخص‌های اقتصادی منتخب چین در آینده نزدیک

رشد اقتصادی پایدار پس از پاندمی

رشد اقتصادی چین در سال 2023 به 5.3 درصد رسید که نشان‌دهنده تداوم سیاست‌های توسعه اقتصادی است. پیش‌بینی‌ها نرخ رشد 4.82 درصد در سال 2024 و 4.48 درصد در سال 2025 را نشان می‌دهد که ناشی از عوامل داخلی و تغییرات بازار جهانی است.

سرمایه‌گذاری و کنترل تورم

نسبت سرمایه‌گذاری به تولید ناخالص داخلی حدود 41.6 درصد باقی مانده و نرخ تورم در سال 2023 حدود 0.2 درصد بود، که کنترل موفقیت‌آمیز تورم توسط دولت چین را نشان می‌دهد. انتظار می‌رود نرخ تورم تا سال 2025 به حدود 1.7 درصد افزایش یابد.

تجارت بین‌المللی

رشد صادرات کالای چین در سال 2023 حدود 1.8 درصد و واردات 6.2 درصد بوده است. پیش‌بینی می‌شود در سال 2024 صادرات و واردات به ترتیب به 8.4 و 7 درصد برسند. نرخ بیکاری این کشور در سال 2023 حدود 5.2 درصد و جمعیت آن حدود 1.4 میلیارد نفر است که پیش‌بینی می‌شود کاهش جمعیت را شاهد باشیم.

سهم چین در بازار جهانی

سهم چین از صادرات کالاهای جهانی در سال 2023 حدود 14.5 درصد و سهم واردات 10.9 درصد گزارش شده که جایگاه چین را به عنوان بازیگر اصلی در تجارت جهانی تأیید می‌کند.

3. پویایی تجارت خارجی چین

3.1 مسیر تحول تجارت چین

طی ده سال گذشته، چین با استراتژی‌های محکم و هوشمندانه جایگاه خود را در بازارهای جهانی تثبیت کرده است. علی‌رغم چالش‌های جهانی و جنگ‌های تجاری، تجارت خارجی این کشور گسترش چشمگیری داشته و در سال 2022 به 6310 میلیارد دلار رسید. ارزش تجارت چین در سال 2023 با کاهش 6 درصدی نسبت به سال قبل به 5948 میلیارد دلار رسید اما همچنان رتبه نخست تجارت جهانی را حفظ کرده است.

3.2 هم‌پیمانان تجاری اصلی چین

• آمریکا: بزرگ‌ترین شریک تجاری چین با واردات 502 میلیارد دلار و صادرات 166 میلیارد دلار به چین.

• هنگ کنگ: دروازه مهم تجارت چین با واردات 276 میلیارد دلار.

• ژاپن و کره جنوبی: شرکای مهم تجاری با تبادل گسترده کالا و فناوری.

• چین تایپه (تایوان): شریک کلیدی با تجارت 200 میلیارد دلار، تمرکز بر تبادل فناوری‌های پیشرفته و کالاهای صنعتی.

این پنج مقصد اصلی بیش از 30 درصد تجارت وارداتی و صادراتی چین را تشکیل می‌دهند.

3.3 جریان کالای صادراتی و وارداتی چین

• ماشین‌آلات و دستگاه‌های الکترونیکی (فصل 85): 899 میلیارد دلار صادرات (26.5 درصد کل صادرات) و 550 میلیارد دلار واردات (21.5 درصد).

• سوخت‌های معدنی و محصولات نفتی (فصل 27): 514 میلیارد دلار واردات، نشان‌دهنده وابستگی چین به واردات انرژی.

• وسایل نقلیه موتوری (فصل 87) و مواد پلیمری (فصل 39) نیز سهم قابل توجهی در تجارت چین دارند.

• محصولات خانگی، مبلمان و تجهیزات روشنایی (فصل 94) نیز بخش مهمی از صادرات چین را تشکیل می‌دهند.

این ترکیب نشان‌دهنده رویکرد چین به تعادل صادرات محصولات صنعتی با ارزش افزوده بالا و واردات منابع اولیه و انرژی برای تقویت پایه‌های صنعتی است.

4. تجارت چین و ایران

4.1 مسیر تحول تجارت ایران و چین

چین به عنوان بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران، نقش کلیدی در تجارت خارجی کشور دارد. نمودار تجاری 2014 تا 2022 نشان‌دهنده روند صعودی و تقویت‌شونده مراودات دو کشور است. ارزش کل تجارت ایران و چین در سال 2022 به 38 میلیارد دلار رسید که 16 درصد بیشتر از سال قبل است. این رشد عمدتاً ناشی از افزایش واردات ایران از چین (22 درصد رشد در 2022، معادل 16 میلیارد دلار) است.

صادرات ایران به چین نیز در سال‌های اخیر افزایش یافته و در 2022 به 22 میلیارد دلار رسید، 12 درصد رشد نسبت به 2021. تراز تجاری ایران در سال‌های اخیر بهبود یافته و در 2022 حدود 7 میلیارد دلار بود.

4.2 کالاهای استراتژیک در تجارت دو کشور

• صادرات ایران به چین در سال 2022:

  • سوخت‌های معدنی و محصولات مرتبط (فصل 27): 12.7 میلیارد دلار (57 درصد کل صادرات)

  • مواد پلاستیکی و مشتقات (فصل 39): 3.2 میلیارد دلار (14 درصد)

  • محصولات شیمیایی آلی (فصل 29): 2.9 میلیارد دلار (13 درصد)

• واردات ایران از چین در سال 2022:

  • رآکتورهای هسته‌ای، دیگ‌های بخار، ماشین‌آلات و دستگاه‌های برقی (فصل 84 و 85): 5 میلیارد دلار (32 درصد کل واردات)

  • محصولات دارویی (فصل 30): 0.9 میلیارد دلار (5 درصد)

این ترکیب نشان‌دهنده رابطه مکمل اقتصادی است؛ ایران تأمین‌کننده مواد خام و انرژی، و چین منبع اصلی فناوری و تجهیزات صنعتی.

4.3 فرصت‌های صادراتی ایران در بازار چین

بر اساس داده‌های ITC، محصولات کلیدی با ظرفیت صادرات بالا به چین عبارتند از:

• پلی‌اتیلن با وزن مخصوص بیش از 0.94: پرمصرف‌ترین مواد پلیمری با فرصت‌های بزرگ صادراتی.

• کاتدهای مس: نیاز روزافزون چین برای توسعه زیرساخت‌ها، فرصت اقتصادی مهم.

• پلی‌اتیلن با وزن مخصوص کمتر از 0.94: کاربرد در بسته‌بندی و تولید فیلم‌های پلیمری.

• متانول: ماده اولیه مهم صنایع پتروشیمی و انرژی، با تقاضای بالا در بازار چین.

چین با استراتژی‌های توسعه اقتصادی، تجاری و زیرساختی گسترده، همچنان به عنوان موتور اصلی اقتصاد جهانی و شریک تجاری مهم ایران باقی مانده است. توسعه روابط تجاری و بهره‌برداری از فرصت‌های صادراتی می‌تواند به تعمیق همکاری اقتصادی و رشد پایدار هر دو کشور کمک کند.