۷ اشتباه رایج در قرارداد صادراتی که باید از آن‌ها اجتناب کنید
قرارداد صادراتی، سندی رسمی و کلیدی در دنیای تجارت بین‌الملل هستند که چهارچوب حقوقی و اجرایی یک معامله را مشخص می‌کنند. در شرایطی که ارتباطات بین‌المللی، تفاوت‌های فرهنگی و قوانین کشورها گوناگون هستند، هرگونه خطا در تنظیم قرارداد می‌تواند به مشکلات بزرگ، زیان‌های مالی یا حتی از بین رفتن کامل اعتبار تجاری بینجامد. با وجود این اهمیت بالا، همچنان اشتباهات رایج بسیاری در فرآیند نگارش و امضای قراردادهای صادراتی وجود دارد که شناخت آن‌ها برای هر صادرکننده‌ای، به‌ویژه در بازار ایران، الزامی است. این مقاله با هدف آگاهی‌بخشی و پیشگیری از ریسک‌های جدی، هفت خطای پرتکرار را بررسی می‌کند که در صورت اجتناب از آن‌ها، می‌توان عملکرد حرفه‌ای‌تری در تجارت خارجی داشت.
۱. مشخص نکردن دقیق مشخصات فنی و تجاری کالا در قرارداد صادراتی
یکی از شایع‌ترین اشتباهات در قراردادهای صادراتی، درج ناقص یا کلی‌گویی درباره مشخصات کالا است. صادرکننده باید به روشنی اطلاعاتی همچون نوع، برند، مدل، ویژگی‌های فنی، جنس، نوع بسته‌بندی، شرایط نگهداری، ابعاد، وزن خالص و ناخالص، کد تعرفه گمرکی (HS Code)، استانداردهای بین‌المللی و حتی الزامات برچسب‌گذاری را وارد کند. نادیده گرفتن این موارد باعث سوءتفاهم در زمان تحویل کالا یا ایجاد مشکل در گمرک کشور مقصد خواهد شد.
۲. انتخاب نادرست یا نامتناسب اینکوترمز (شرایط تحویل) در قرارداد صادراتی
اینکوترمزها (INCOTERMS) مجموعه‌ای از اصطلاحات جهانی هستند که مسئولیت‌ها، هزینه‌ها، بیمه، و ریسک‌ها را بین فروشنده و خریدار تقسیم می‌کنند. متأسفانه بسیاری از قراردادهای صادراتی به‌درستی از این ابزار استاندارد استفاده نمی‌کنند یا اصطلاحی نامناسب درج می‌شود. برای مثال، درج FOB برای صادرات به کشوری که دسترسی به بندر ندارد یا استفاده از DDP بدون درک هزینه‌های پنهان، می‌تواند منجر به افزایش ریسک، هزینه‌های مازاد یا حتی ناتوانی در تحویل کالا شود.
۳. درج نامشخص شرایط پرداخت و ارز معامله
نکته‌ای حیاتی در قراردادهای صادراتی، تعریف روشن روش و شرایط پرداخت است. آیا پرداخت به‌صورت نقدی، حواله‌ای، اعتبار اسنادی (LC) یا شرایط مدت‌دار انجام می‌شود؟ در چه ارزی؟ چه بانک‌هایی به‌عنوان کارگزار عمل می‌کنند؟ زمان پرداخت، اسناد مورد نیاز برای آزادسازی وجه، و تضمین‌های پرداختی مانند ضمانت‌نامه بانکی یا بیمه صادراتی نیز باید به‌صورت کامل درج شوند. هرگونه ابهام در این بخش می‌تواند منجر به اختلافات مالی یا حتی عدم وصول مطالبات شود.
۴. بی‌توجهی به نحوه حمل‌ونقل، زمان‌بندی و بیمه در قرارداد صادراتی
هر قرارداد صادراتی باید شامل جزییات روش حمل (دریایی، زمینی، هوایی، ریلی)، وسیله حمل، نام شرکت حمل‌کننده، زمان تخمینی ارسال، بندر یا محل تحویل، و شرایط ترخیص باشد. همچنین، نوع بیمه حمل و نوع پوشش خسارت (مثلاً ICC A یا B یا C) باید مشخص شود. عدم ذکر این اطلاعات یا واگذار کردن آن به توافق شفاهی، راه را برای بروز خسارت، تأخیر و اختلاف باز می‌گذارد.
۵. بی‌اطلاعی از الزامات حقوقی کشور مقصد
برخی کشورها برای واردات کالاها قوانین سختگیرانه‌ای دارند؛ مانند الزام به مجوز واردات، ثبت برند، رعایت استانداردهای بهداشتی یا زیست‌محیطی، یا حتی محدودیت‌های ارزی. اگر صادرکننده بدون آگاهی از این الزامات، اقدام به عقد قرارداد کند، ممکن است کالا در مقصد توقیف، برگشت داده شود یا هزینه‌های پیش‌بینی‌نشده‌ای تحمیل گردد. مشاوره با دفاتر تجاری ایران در خارج، مطالعه قوانین محلی یا همکاری با واردکننده حرفه‌ای، راهکارهای مقابله با این ریسک‌ها هستند.
۶. نداشتن بند حل اختلاف و مرجع داوری بین‌المللی در قرارداد صادراتی
در صورت بروز اختلاف بین طرفین، اگر قراردادی فاقد بند حل اختلاف یا داوری باشد، احقاق حق می‌تواند به‌قدری دشوار و زمان‌بر شود که عملاً صرفه اقتصادی نداشته باشد. درج عباراتی مانند: «در صورت بروز اختلاف، طرفین توافق دارند که به داوری اتاق بازرگانی بین‌المللی (ICC) در پاریس مراجعه کنند» یا تعیین مرکز داوری اتاق ایران یا استانبول، می‌تواند فرآیند حل‌وفصل اختلاف را ساختارمند و زمان‌مند نماید.
۷. تنظیم قرارداد بدون استفاده از مشاور حقوقی متخصص
آخرین و شاید مهم‌ترین اشتباه، تنظیم قرارداد توسط افراد غیرمتخصص یا بدون مشورت با وکیل آشنا به حقوق تجارت بین‌الملل است. بسیاری از صادرکنندگان از نمونه‌قراردادهای اینترنتی استفاده می‌کنند یا قراردادهایی بدون تطابق با واقعیت‌های حقوقی و تجاری تدوین می‌نمایند. هر قراردادی باید بسته به کالا، کشور مقصد، مقررات بانکی، ساختار مالی و ظرفیت طرفین، شخصی‌سازی شود. یک خطای کوچک در واژه‌پردازی می‌تواند در آینده میلیون‌ها تومان زیان ایجاد کند.
هیچ قراردادی کامل نیست، اما بسیاری از ریسک‌ها را می‌توان با آگاهی، مشاوره حرفه‌ای و دقت بالا مدیریت کرد. هفت اشتباه قرارداد صادراتی ذکر شده در این مقاله، در اغلب دعاوی صادراتی دیده می‌شود. رعایت این موارد، نه‌تنها امنیت تجاری شما را تضمین می‌کند، بلکه اعتبار حرفه‌ای برندتان را نیز ارتقا خواهد داد.
